„Útfærsla á hleðslu rafbíla í fjölbýlishúsum var auðveld meðan fáir rafbílar voru í umferð og unnt var að leysa málin svo dugði um hríð. Með breyttum fjöleignarhúsalögum frá maí 2020, sem skylda húsfélög til að bregðast við óskum um að koma upp rafhleðslustengingum, er ljóst að skýra þarf fyrirkomulag hleðslu rafbíla í fjöleignarhúsum með áherslu á framtíðarlausnir og réttláta skiptingu kostnaðar milli húsfélaga og einstakra rafbílaeiganda,“ segir Bjarni G. Hjarðar, byggingar- og umhverfisverkfræðingur, sem er sérfræðingur og ráðgjafi á fasteignasviði Eignaumsjónar. Hann leiðir þróun nýjunga í þjónustu Eignaumsjónar, þ. á m. úttektir á hleðslufyrirkomulagi rafbíla í fjölbýlishúsum.

Áform stjórnvalda um að hætta innflutningi árið 2030 á fólksbifreiðum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti, ásamt nýrri spá Eignaumsjónar um að 50% allra fólksbíla hérlendis það ár verði raf- og tengiltvinnbílar, undirstrika enn frekar að tímabært er fyrir húsfélög að huga að framtíðarlausnum í þessum efnum.

Öll fjölbýlishús þurfa rafhleðslutengingar innan nokkurra ára

„Samkvæmt spá sem við höfum gert út frá opinberum gögnum ætlum við að innan áratugs verði yfir 50% fólksbíla hér á landi knúin raforku að einhverju eða öllu leyti. Það eru um 150.000 bílar en þeir voru aðeins um 15.000 um síðustu áramót. Þessir bílar eru notaðir daglega til ferða og verða í hverju einasta fjölbýlishúsi. Langflestir kaupendur fasteigna gera nú orðið kröfu um að slíkar tengingar séu til staðar, ekki í óráðinni framtíð heldur strax í dag,“ segir Bjarni.

Hlutlaus og fagleg úttekt

Huga þurfi að ýmsu í upphafi segir Bjarni, s.s. að tryggja að heimtaug í hús sé nægjanlega öflug, hvaða búnað skuli velja og hver sé tæknileg geta hans, að álagsstýringarbúnaður sé til staðar og að innheimta, byggð á mælingum, geti verið sjálfvirk. Fýsilegt sé einnig út frá samkeppnissjónarmiðum að hægt sé að skipta um orkusala, ef vilji er til þess hjá stjórn húsfélags, sem og að geta tengt fleiri en eina gerð af hleðslustöðvum við kerfið.

„Segja má að húsfélög horfi fram á að reka lítið orkusölufyrirtæki innan húsfélagsins. Þetta er flóknara en virðist við fyrstu sýn. Til að hjálpa stjórnum húsfélaga að greina bestu kosti við rafhleðslukerfi fyrir sína fasteign bjóðum við öllum húsfélögum sem þess óska, hvort sem þau eru í viðskiptum hjá okkur eða ekki, upp á hlutlausa og faglega úttekt ásamt ráðgjöf um bestu framtíðarlausnir vegna hleðslu rafbíla,“ segir Bjarni.

„Bílastuð“ Eignaumsjónar

Í Bílastuði 0 er gerð hlutlaus og fagleg úttekt á mögulegu hleðslukerfi hússins og gerð kostnaðar- og framkvæmdaáætlun, mögulega áfangaskipt. Í Bílastuði 1 færir Eignaumsjón innheimtu gjalda vegna hleðslu rafbíla frá ábyrgð húsfélagsins yfir í sjálfvirkt fyrirkomulag og reikningagerð.

„Þá er þriðja leiðin, Bílastuð 1+1 og þá ábyrgjumst við hjá Eignaumsjón rekstur og viðhald kerfanna ef þau eru að fullu snjallvædd, sem tryggir nákvæma skrá um notendur og notkun hvers fyrir sig og er auðvitað forsenda fyrir sanngjarnri og réttri innheimtu. Okkar sýn er að sem flest húsfélög líti til opinna lausna, þ.e. að engu skipti við val á kerfi hver framleiðandi hleðslustöðva er eða hvaða aðili selur notandanum raforkuna.“

Styttist í að jarðefnaeldsneytisbílum sé úthýst

Stjórnvöld á Íslandi hafa markað þá stefnu að hætta innflutningi á fólksbifreiðum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti árið 2030. Jafnframt hafa allir helstu bílaframleiðendur heims þegar ákveðið að hætta notkun dísilolíu eða bensíns sem orkugjafa í sína nýju bíla, jafnvel eftir aðeins nokkra mánuði og misseri og því segir Bjarni einsýnt að fjöleignarhús þurfi að bregðast við með uppsetningu hleðslukerfis.

„Nú er meðalaldur fólksbíla rúm 12 ár og það gefur auga leið að skynsamlegt er að velja rafbíla eða tengiltvinnbíla í dag. Fólk stendur nú þegar frammi fyrir orkuskiptum bílaflotans – orkuskiptum sem eru svo sannarlega tímabær af umhverfislegum og efnahagslegum ástæðum og fasteignir sem styðja orkuskipti eru og verða verðmætari og söluvænlegri.“

Flest eldri fjöleignarhús eru ekki byggð með hleðslu rafbíla í huga og því þarf í mörgum tilfellum að leggja nýjar, eða stækka eldri heimtaugar ásamt því að setja upp álagsstýringarkerfi.

Í ár er stærstur hluti nýskráðra bifreiða knúinn áfram með rafmagni að öllu eða einhverju leyti. Af því leiðir að eigendahópur rafbíla verður stærri og hleðslustöðva er þörf í fleiri húsbyggingum, þ. á m. fjölbýlishúsum.

Með nýrri lagabreytingu um fjöleignarhús var ætlunin að liðka fyrir rafbílavæðingu í fjölbýlishúsum. Þannig geta rafbílaeigendur knúið húsfélagið til að gera kostnaðaráætlun varðandi uppbyggingu hleðslustöðva og ákveða í framhaldinu hvaða ráða eigi að grípa til. Slíkar framkvæmdir hlaupa oft á milljónum króna svo aðrir félagar í húsfélaginu kunna að telja sig hlunnfarna við að borga hluta í hleðslustöð nágranna sinna.

Hleðslustöð auki virði íbúða

Bjarni Gnýr Hjarðar, sérfræðingur hjá Eignaumsjón, segir hleðslustöð gulls ígildi fyrir íbúðaeigendur, hvort sem hún er sameiginleg eða einkastöð og segir þær auka virði íbúðanna á fasteignamarkaðinum. Fjárfestingin muni borga sig margfalt til baka enda hleðslustöð aðdráttarafl fyrir kaupendur.

Reykjavíkurborg og Orkuveitan gerðu með sér samkomulag í apríl 2019 um að styrkja húsfélög fjöleignarhúsa við uppsetningu hleðslustöðva. 40 milljónir króna renna árlega í sjóðinn og þegar hafa 49 húsfélög sótt um styrk og 31 fengið greitt. Í þessum 49 fjöleignarhúsum sem sótt hafa um eru alls 1.846 íbúðir.

Styrkja framkvæmdir í fjölbýlum

Styrktarfjárhæðin nemur að hámarki 1,5 milljónum króna og meðalkostnaður hvers verkefnis hljóðar upp á 2,5 milljónir króna að meðaltali með virðisaukaskatti. Hægt er að fá virðisaukaskattinn af hleðslustöðvunum sjálfum endurgreiddan.

Guðmundur B. Friðriksson, skrifstofustjóri á skrifstofu umhverfisgæða hjá Reykjavíkurborg, segir aðsóknina vera mikla miðað við það að sjóðurinn hafi hvergi verið auglýstur. 80% Reykvíkinga búi í fjölbýlishúsum og því sé um að ræða mikilvægt skref í orkuskiptunum. Guðmundur segir stóran hluta kostnaðar í mörgum framkvæmdum fela í sér stækkun eða lagningu nýrrar heimtaugar, sérstaklega í eldri húsum. Hann segir það geta reynst flöskuháls fyrir fjöleignarhúsin, bæði hvað varðar kostnað og mögulega bið eftir heimtaug í framtíðinni.

Stækkun lagna betri kostur

Jóhannes Þorleiksson, forstöðumaður rafveitna hjá Orkuveitu Reykjavíkur, telur betra að stækka núverandi lagnir í stað þess að fjárfesta í nýjum heimtaugum. Snjallar hleðslulausnir dragi verulega úr þörf á stækkun þar sem heimtaugin nýtist betur. Bjarni Gnýr er annarrar skoðunar: „Gömlu fjölbýlishúsin eru einfaldlega ekki hönnuð til þess að hlaða rafbíla. Það er nánast alltaf skynsamlegt að fá sér nýja heimtaug, þessar byggingar eru bara ekki með heimtaug til hleðslu rafbíla.“ Hann sér fram á heimtaugaskort á næstu árum ef rafbílavæðingin heldur áfram á sömu braut.

Jóhannes hjá OR hefur ekki áhyggjur af slíkum skorti: „Veitur fylgjast með afhendingartíma heimlagna og munu bregðast við ef hann verður óeðlilega langur. Oftast dugir að stækka heimtaugar og hleðslulausnir með álagsstýringu draga verulega úr þörf á stækkun heimtauga. Fjölmargir aðilar ofmeta gríðarlega hleðsluþörf vegna rafbíla.“

Vill varast offjárfestingu

Jóhannes er frekar á því að rafbílavæðingin muni leiða til offjárfestingar og hærri verðlagningar. „Stofnkerfi rafmagnsdreifikerfis er öflugt og ræður við talsverða álagsaukningu. Veitur telja að aukin rafbílavæðing og orkuskipti almennt muni leiða til lægri gjaldskráa ef innviðir eru nýttir vel og ekki offjárfest í þeim,“ segir Jóhannes.

Baldur S. Blöndal

baldurb@mbl.is

Umfjöllunin birtist í Viðskiptablaði Morgunblaðsins 14. júlí 2021.